De energietransitie is één van de grootste opgaves uit de geschiedenis; een opgave die betrokkenheid vraagt van iedereen binnen de hele maatschappij om de transitie succesvol te doorlopen. Dit betekent dat ieders bereidheid nodig is om mee te werken in de breedste zin, bijvoorbeeld door actief gebruik te maken van nieuwe duurzame oplossingen en dus innovatie te omarmen. Het publieke debat rondom innovatieve oplossingen en de energietransitie wordt sterk beïnvloed door de media; correcte en eerlijke informatievoorziening hierin zijn cruciaal. Helaas ontbreekt het daar nog vaak aan.
De rol van de media
Van alle berichten over de energietransitie die media-aandacht krijgen, is meer dan de helft negatief en slechts een kwart positief. Schandalen en contra-intuïtieve onthullingen worden meer gezien als ‘nieuwswaardig’, dan een ‘goed nieuws’ bericht of goed gerechercheerde achtergrondinformatie. Charles Dana, een Amerikaanse journalist zei ooit: “Wanneer een hond een man bijt is dat geen nieuws, wanneer een man een hond bijt is het wél nieuws”. Zo weerspiegelt een deel van de media tot op zekere hoogte de politieke agenda’s om vanuit hun ideologie tegen de energietransitie te werken. Berichten die niet volledig zijn en niet berusten op de waarheid zorgen voor onzekerheid en angst en creëren weerstand.
Van weerstand naar vooruitgang
Het uitrollen van de energietransitie is niet alleen een kwestie van nieuwe technologieën, regelgeving en financiën; het is ook perceptie en bewustzijn onder diegenen die het lot van de energietransitie zullen bepalen, zoals beleidsmakers en deels de industrie. Echter is vooral het algemene publiek de nodige schakel. De toegenomen urgentie heeft een debat over de effecten, kosten en doeltreffendheid op gang gebracht. De kern van dit debat is de noodzaak te begrijpen waarom mensen die weinig affiniteit met de technische inhoud hebben, weerstand voelen en hoe deze weerstand weggenomen kan worden. Weerstand kan een rationele reactie zijn op persoonlijke omstandigheden of het kan voortvloeien uit een gebrek aan informatie of misleidende informatie. De mate waarin weerstand is gebaseerd op misvattingen of zorgen is een belangrijk onderwerp van het debat. Een toegankelijk, op feiten gebaseerd dialoog is nodig om de steun te vergroten en stabiliteit in de beleidsomgeving te creëren.
Sociale factoren
De noodzaak om de energietransitie te versnellen en daarmee klimaatverandering aan te pakken, wordt door de maatschappij steeds meer en breder gedragen. Maar wanneer de maatregelen concreter worden, slinkt het draagvlak. Er zijn zorgen over hogere energieprijzen, de uitvoerbaarheid, negatieve effecten op de omgeving en het milieu of men lijkt zich onvoldoende gehoord en niet serieus genomen te voelen. Resultaat: de afstand tot het onderwerp wordt steeds groter. Wetenschappelijk onderzoek was voorheen vooral gericht op de technische en economische factoren van de energietransitie, toch groeit inmiddels het aantal onderzoeken naar de sociale factoren. Het is belangrijk om te begrijpen hoe mensen keuzes maken en welke factoren hun keuzes beïnvloeden. Onderzoek op het gebied van sociale wetenschappen en gedragseconomie maakt duidelijk wat mensen beweegt om wel of niet mee te willen werken aan een ingrijpende verandering zoals de energietransitie. De media en journalistiek spelen hierin een ontzettend belangrijke rol.
Misvattingen
Een kernprincipe van communicatie is dat verschillende doelgroepen anders reageren op hoe informatie wordt gepresenteerd; overtuigingen, waarden, behoeften, verlangens en interpretaties kunnen sterk uiteenlopen. De meest succesvolle communicatiecampagnes weten hun doelgroepen strak te definiëren. Maar helaas: de arena die het klimaatdebat is geworden is overvol; positieve campagnes moeten concurreren met communicatie over de nadelen van alle maatregelen, vage bronnen en een klimaatontkenner hier en daar. Berichten lijken vooral geschreven te zijn om een stelling te poneren, niet om informatie te verschaffen. Om ervoor te zorgen dat de doelgroep het onthoudt en diep genoeg absorbeert in hun perceptie, worden emotionele verhalen of boeiende onthullingen vaak gebruikt in plaats van presentatie van feiten. Dit alles heeft geleid tot de verspreiding van misvattingen over de energietransitie, variërend van verwarring over de voordelen die de energietransitie biedt, tot kosten, technische mogelijkheden, (kosten-)effectiviteit, bezorgdheid over energiezekerheid en de omvang van eventuele negatieve effecten die het kan hebben op lokaal of nationaal niveau. Zelfs bewezen economisch levensvatbare technologieën worden vaak nog bestempeld als onzeker en risicovol, waardoor ze worden gezien als ontluikend en riskant vanwege een gebrek aan ervaring met het gebruik ervan.
De energietransitie op wetenschap en feiten gebaseerd
Het is niet zo eenvoudig als ‘voor’ en ‘tegen’. Met twee kampen en zwartwit denken is geen enkel debat gebaat. Misvattingen moeten daarom hersteld worden om het begrip van en daarmee het debat over de energietransitie te verbeteren. Het vervangen van emotionele berichten door wetenschap en feiten zou positievere reacties oproepen. Journalisten kunnen en moeten correct en evenwichtig informatie verstrekken over de energietransitie zodat zij kunnen bijdragen aan een geïnformeerd publiek, dat zich gewapend en comfortabel voelt om aan een gezond debat deel te nemen.
Nora Pitz en Marien Boonman
Klimaat en Energie Koepel